The Ilokano literary contest is being sponsored by Mr. Alex Yadao, formerly of Abulog, Cagayan, Philippines, who used to work with the Greek Mission at its headquarters in the United Nations in New York. Mr. Yadao, a US citizen, lives in New York and goes home to his country now and then.
A total of 18 ababa a sarita (short story) were submitted for the contest and 6 entries were selected to receive cash awards: P15,000, first prize; P10,000, 2nd prize; P8,000; and P2,000 each for the three consolation prizes. The winners were Johmar Rosario Alvarez of Cagayan, Roy Vadil Aragon, Nueva Vizcaya; Vilmer Viloria, Cagayan; Errol Liquicia Abrew, La Union; Fernando Sanchez, Pangasinan; and Benjamin Pacris, Ilocos Sur.
The board of judges was composed of Dr. Aurelio Solver Agcaoili of the University of Hawaii at Manoa, chair; Ms. Linda Lingbaoan-Bulong of the University of the Philippines in Diliman, Q.C; and Mr. Peter La. Julian, formerly of Laoag City in Ilocos Norte.
PROSESO TI PANAGPILI KADAGITI KANGRUNAAN A SARITA
Immuna a rinanggo dagiti kameng ti hurado, babaen iti panangtedda, iti puntos dagiti naisalip a sarita, manipud iti 1 (a mabalin a mangyalat iti umuna a premio) agingga iti 18. Dinagup ti Secretariat nga impanguluan ni Apo Dr. Freddie Padua Masuli dagiti puntos ti tunggal sarita ket napili dagiti Top 10 a gapuanan. Naaramid dagiti deliberasion a nakapilian kadagiti innem a kangrunaan a sarita nga umawat iti gunggona ken sertipiko.
DAGITI PAGRUKODAN ITI ABABA A SARITA
Adtoy dagiti pagrukodan nga imbinsabinsami idi iti panangamirismi kadagiti sarita:
1. Tema/topiko
Ania ti kangrunaan a suraten ni Apo Mannurat? Ania ti linabag nga ablenna?
Mainaig kadi iti panagkalkallautang ti puli iti mismo a pagilianna, iti deppaarna, iti ballasiw-taaw?
Mainaig kadi iti panagagawana, ti panagsagabana a nanggun-od kadagiti panggepna?
Mainaig kadi iti kinakurapayna iti laksid dagiti pimmalasio a balay dagiti negosiante ken dagiti agturay a politiko?
Ania ti akem dagiti epigrafo a naisurat iti Ilokano ken ganggannaet a lengguahe?
Ken dadduma pay.
2. Lengguahe
Ti pagsasao a nakaisuratan ti sarita. Kontrolado kadi ti mannurat? Ammona kadi ti urnos, pannakabukel dagiti balikas ken dadduma pay a budi ti Ilokano? Wenno ti "naituding" a gramatika ti Samtoy a kas us-usaren dagiti magasin ken pagiwarnak nga Ilokano?
Mairaman ditoy dagiti dadduma a lengguahe iti las-ud ti lengguahe/sarita. Kasano ti pannakisarita ti abogado iti padana nga abogado? Iti asawana? Iti anakna? Ania ti kredibilidad ti ubing a kas maysa a historiador?
Ania ti akem dagiti balikas wenno binnatog nga Ingles iti sarita a naisurat iti Ilokano? Ania ti ipakitana?
Ken dadduma pay
3. Estraktura
Kasano a naabel wenno naurnos ti ababa a sarita? Nabukel kadi ti sarita iti disenio daytoy a kita ti literatura? Kas iti balay a naipatakder iti disenio ti arkitekto, a narigat a dupraken ti bagyo ken ginggined? Umno ti nausar a punto de vista?
3a. Kasano a nayabel dagiti detalye ti kongkreto a lubong kadagiti detalye ti imahinasion tapno nakappapati ti sarita ket mabalin a mapasamak iti pudno a biag?
Ken dadduma pay.
KOMENTO KADAGITI NANGABAK KEN NAARUS A SARITA
A."Atap nga Orkidia"/Wild Orchid by Johmar Rosario Alvarez
1. Natalna ti pannakarienda ti sarita nga agturong iti konsepto ken ngudo a nakairantaanna. Kas iti karayan nga agayus latta uray no adda dagiti pakaisalatsalatanna, agpatingga iti sabangan ken baybay.
2. Nainsiriban dagiti retorika ti narrativo a nangiladawan iti nakalkaldaang a kasasaad dagiti menoria iti Amianan, dagiti pugot a "matagtagibassit" wenno nababa ti panagkita kadakuada dagiti Kristiano a taga-patad. Agallaallada, "umusok-usokda" kadagiti bantay ken kabakiran nga agbirok ti pagbiagda. Ket agtalinaedda a kasta no saanda a lumaksid iti nakayanakanda a wagas ken kannawidan.(Iti aktual a situasion, bumasbasssit ti pagwidawidanda idinto a madappatan dagiti nakaisigudanda a daga.)
3. Idupag ti sarita ti panangirupir iti kalintegan tapno saan a mataginayon ti pannakatagabu. Agtimek ti tao. Adda met dakes nga aramidem iti bagim no dika agsao, ta ti panagulimek isu ti kadaksan a krimen, kuna ni Carlos Fuentes, mannurat a Latino.
Krokis ti sarita/Summary of the story
Tartarigagayan ni Liwani ti mangituloy iti panagbasana. Nalpasnan ti elementaria ket aghaiskul koman ngem napan innala ni Ama Baniaga a tatangna iti balay ni Maestra Aurora a pagpapaayan idi ti balasang a katulongan bayat ti panagadalna. Iti dayta a bigat, kinasao ni Liwani ti dakkelna a lalaki maipapan iti panagsublina iti balay ti maestra. Ngem saan a pinatgan ti lakay ti dawat ti anakna. Awan serserbi ti "basabasa" ta nasnasken ti trabaho a pangalaan iti pagbiag, segun ken ni Ama Baniaga. Naglibas ni Liwani iti taengda iti nasulinek a lugar tapno ipatungpalna ti panggepna.
Napan ti lakay iti balay ni Maestra Aurora tapno yawidna ti anakna. Imbagana iti maestra nga isu laeng ti adda karbenganna ken ni Liwani. Nagpangta ti lakay. Iti umuna a gundaway, impeksa ni Liwani dagiti im-impenna iti kasasaad. Imbagana nga adda met karbenganna iti bagina, nga adda wayawayana nga agdesision iti pagturongan ti biagna. Simmarurong kenkuana ni Maestra Aurora ken ni Kagawad Sabas a nangkuyog ken ni Ama Baniaga. Awan tagtagari ti lakay a nagawid nga is-isuna.
"Timek ti Wayawaya, ti Panagulimek ken ti Panagabuso iti Bileg"
Iti patriarka a pagilian a kas iti Filipinas, dagiti lallaki ti agturay: isuda ti mangted kadagiti pagannurotan, isuda ti linteg, isuda ti pagrukodan uray kadagiti dakes nga aramid. Iti pakasaritaan, adda met dagiti babbai a nagpresidente iti pagilian, da Corazon Aquino ken Gloria Macapagal-Arroyo. Ngem dagiti lallaki ti nangrienda iti administrasionda. Malagipyo ni Mike Arroyo?
Daytoy a kita ti organisasion ti gimong ti nangipasngay iti tirania ti mayoria. Ti agtitipon a bilegda ti nangipatugaw kadagiti kuggangi nga agturay a kas ken ni Joseph Ejercito Estrada--nasentensiaan iti panangramesna iti ekonomia--nga uray ibambandona ti kaadu iti assawana, isu latta ti butosanda
.
(Wen, agtimektayo koma, nangruna dagiti mannurat, tapno saan a mataginayon wenno maatur dagiti aramid a saan nga umno. Apay nga agamaktayo nga agbirok iti kinapudno? Apay nga agulimektayo? No agulimektayo, kayariganna metten a kanunongantayo dagiti lumaksid iti diskurso no ania ti naimbag ken maikanatad. Iti kasta, kumappontayo kadakuada a mangab-abuso iti naikawes a pribilehio ken bileg.)
Awan duma ti nalawlawa ti sakupna a patriarka iti bassit a kaibatoganna iti ili, kas iti familia ni Ama Baniaga. Ti lalaki isu ti ama ti kamaan, isu ti Ari Kantipas a mangipaulog iti linteg, ti ukom a mangyetnag iti dusa kadagiti aglabsing a kameng. No kuna ti dakkel a lalaki a kas ken ni Ama Baniaga, "awan serserbi ti basabasa", maysa nga artikulo daytoy ti pammati a kasapulan a matungpal.
Kinettel ni Ama Baniaga dagiti arapaap dagiti miembro ti familiana a mangyaon kadakuada iti agdama a sasaadenda, ta ti timekna laeng ti mangngeg iti daytoy a modelo ti patriarka.
Ngem dinungpar ni Liwani ti napuskol a bakud a nangalikubkob kadakuada iti sipnget iti nasulinek a lugar dagiti maab-abbi a pugot. Napigsa ti timek ti wayawya nga imbulosna. Ket simmardeng ti amana a nangabuso iti bileg a naikawes kenkuana.
B. Ti Paulo ken dagiti Makaawis nga Introduksion ti Sinurat
Ti paulo ken dagiti umuna a binnatog ken paragrapo/istanza ti maysa a sinuratan ti mangtukay ti imatang ti maysa nga agbasbasa. Dagitoy nga elemento ti mangiparipirip no ania ti manamnama iti gapuanan--sarita, daniw, nobela wenno damag kadagiti pagiwarnak No saan a kastoy, ibaw-ing ti agbasbasa ti atensionna iti sabali a sinuratan.
Kastoy a wagas ti inusarmi iti tallo-nga-addang a proseso a nakapilian dagiti innem a kangrunaan a sarita.
A. Dagiti Suni"
Kas kadagiti dadduma a nangabak kadagiti premio, naurnos ken kontrolado ti lengguahe ti sarita.Naawis ti imatangmi kadagiti umuna a binnatog ken ti pannakausar ti nadumaduma a punto de vista.
Trataren ti mannurat ti risiris ti tradisional a panagagas, dagiti patneng nga agas, ti orasion ken ti moderno a panagagas, dagiti naproseso nga agas manipud kadagiti patneng a mula a manamnama a pagbaknangan dagiti ganggannaet a kompania ti negosio.
(Itandudo dagiti "suni" iti sarita ti kadaanan a panagagas, paimbagenda dagiti an-annong ken batibat a gubbuay dagiti marmarna kadagiti daan a kayo, ket saaanda a baliwan ti wagasda iti idadateng ti baro a teknolohia.Suni wenno kontrabidada met iti kabaruanan a wagas.)
Gapu iti kaadu dagiti detalye ken impormasion maipapan iti pakasaritaan dagiti Ilokano ken dadduma pay, nalabit a komplikado, nakunami idi damo, no idilig iti kinasimple ti nangyalat iti umuna a gunggona a bassit la (ti bilang) dagiti agbibiag.
Magustuan met dagiti kritiko dagiti intriga iti gapuanan--maysa a pakaammo daytoy ket di mainaig iti nasao a sarita. Kasano a takuaten ken risuten dagiti ay-ayam, no adda man, nga iparang dagiti mannurat?
Iti daytoy a punto, isitarmi ti maysa a modelo ti ababa a sarita, kas maagsaw iti maysa a paset ti "Eat Bulaga", nalatak a pabuya iti telebision. Daytoy ti panangrisut iti problema nga iturong da Jose, Paulo ken Waly. Adda situasion, problema (dagiti partisipante wenno ti tao a tumawag iti telepono ) ken solusion (pammagbaga) dagiti tallo a komediante.
Saan a kompleto dagiti detalye, ngem adda ditoy ti dadduma nga elemento ti sarita: ti agbibiag wenno kangrunaan a karakter ken ti agdama a sasaadenna. Kasano ti panagdalliasatna a kas protagonista? Surotenna kadi ti pammagbaga da Jose? Agballigi kadi a mangsolbar iti problemana? Kasano nga aggibus ti sarita?
Iti daytoy a modelo ti ababa a sarita, alisto ti panagtaray ti narrativo; nalaka a madlaw ti risiris ken irteng babaen kadagiti umuna a binnatog. Mabalin nga aggibus lattan a saan a masolbar ti parikut ti kangrunaan a karakter ngem adda dagiti paripirip a kabaelanna a sangduen ti bambanti ti biagna.
Naginad ti panagtaray ti sarita no adu unay ti mayabel a detalye, argumento ken sinnuppiat agraman ti bilang dagiti karakter a mangted iti ad-adu ngem awan serserbina a pakaammo ken ammuen.
Iti laksid dagiti napintas a ramen ti sarita, adda met dagiti awan duadua a mabaliwan tapno agminar a kas naidumduma a gapuanan. Kasapulan a mayalis ti dadduma a paset kas kadagiti binnatog a mangiruanganan iti sarita. Idi damo, imparagupmi idi a mabatbatibat ni Ama Tasan ngem problema gayam daytoy ti masakit nga agasanna. Mabalin a maikkat daytoy wenno maatur ket maikabil iti umno a lugarna.
"Ipakita, saan nga ibaga"
Iti dialogo a pagsisinnungbatan dagiti agbibiag, agpada ti "panagtaray" ti utek ti apong ken ti apokona. Agpada ti lengguaheda a pakaisupadian ti lengguahe ti kontrabida. Nalabit a kastoy gapu ta ti naud-udi ti mangsandinto ken ni apongna a kas mangngagas?
Eksperto ti kontrabida nga agibatad kadagiti bambanag maipapan iti teknolohia? Iti "Segragasion" a maysa kadagiti inranggomi iti Top Ten, nadlawmi nga awan gapgapuna ti ubing a nagbalin nga otorisado nga agsao maipapan kadagiti bambanag iti basura.
Iti sarita, ibinsabinsa ti mannurat dagiti mula iti muyong. Kayatko a makita ti maysa nga eksena ti muyong, dagiti mulmula ken dadduma nga adda sadiay.
Ken ania ti akem dagiti nagnagan dagiti prutas ken pagilian ken dadduma nga impormasion iti panagprogreso ti sarita? Kasano nga ikkan iti sirmata dagiti sarsaritaen ti kontrabida a mabalin met a mabasa kadagiti journal ken dadduma a magasin ti siensa?
B. "Earthbound"
Nawada ti widawid ti sarita iti panirigan ti espiritu ti konsensia (spirit-guide) nga agsarsarita maipapan kadagiti pasamak ti biag ti kangrunaan a karakter a pinatayda gapu iti panangibutaktakna iti anomalia ti maysa nga ahensia ti estado a pagserserbianna.
Mangrugi ti sarita iti pannakaimassayag ti bangkay iti balayna, dagiti dimmar-ay a kameng ti familia, kakabagian ken dagiti nangato a turayen ti administrasion.Sakbayna, naimassayag ti bangkay iti Malacanang. Naipumpon ti bangkay iti kabigatanna ket nagsao ti babai a Presidente kas pammadayawna iti opisial a kameng ti gabinetena. Iti nagbabaetan ti narrativo, naammuan dagiti pasamak ken palimed iti ipapatay ni Sec. Tom Valdez.
Naliday, no di man nakabutbuteng, daytoy a diskurso ti allilaw, panaginkukuna, damsak ken dawel dagiti adda iti kangatuan a tukad ti poder. Adtoy ti sistema a husto amin nga aramid dagiti nakawesan iti bileg ket agsagaba ti siasinoman a mangbangen ti dalanda.
Paliiw ken Singasing
--adda dagiti maulit-ulit a detalye
--adu dagiti atitiddog a binnatog a mabalin nga ikkaten wenno paababaen
--mangaskasaba ti sarita
-- malimitaran koma ti bilang dagiti karakter (mabalin a ti laeng spirit guide ken ti natay ti agpinnatang ket maibuksilan ti mensahe maipapan iti kaawan mamaay dagiti nadalus a panggep)
Makaray-aw ti agsarsarita nga espiritu a nangiladawan iti realidad ti kongkreto a lubong ken ti lubong dagiti saanen a matay nge espiritu dagiti pimmusay. Linitupan ti punto de vista dagiti nagkurangan ti sarita.
Ania ti Akem dagiti Ganggannaet a Balikas ken Binnatog?
No Ilokano equivalent of "Earthbound"? There may be justification, but not always, the juxtaposition of English and Tagalog phrases and sentences in a purely Ilokano writing. Unless the foreign renditions became part of the speech pattern of the native speakers.
No two languages coincide because of the cultural divide, but there is always a translation, albeit the closest natural equivalent, of words, phrases and sentences in the source language.
DAGITI SARITA A KAYATMI A MABASA
Napeggad latta ti akem a kas pannakangiwat ken konsensia ti komunidad, uray no agsao a kas ken ni Martin a tumatayab.
Ania ti pakaidumaan ti billit iti komentarista iti radio ken telebision?
Mabalin ti komentarista a ballikugen ti kinapudno para iti pagimbaganna. Nakaisigudan ti martires ti agsao kas mayannurot iti makitana, mariknana, kdpy nga awan surok ken kurangna. Daytoy ti pagpadaaan ti martires ken mannurat: panangibaga iti pudno.
Importante nga adda naiduma nga istratehia a mangiparang iti maysa nga aspeto ti biag. Kas iti pannakausar iti tumatayab a mangibutaktak (indirectly) iti palimed ti mararaem a tao iti komunidad.
Iti daytoy a punto, ibatadmi a, kas agbasbasa, kayatmi ti ad-adu pay a sarita a mangiladawan iti "umis-isem" nga aspeto ti biag iti deppaar iti laksid ti nairteng a pannakidangadang iti kinakuray. Kas ken ni Angkuan Naunawan nga uray no rigat latta ti adda iti nakaisadsadanna (apay ngamin a pimmanaw iti nakayanakanna a lugar?), adda met eellekanna. Nga uray no allilawen ti padana, kabaelanna a medmedan ti pungtotna.
Kayatmi a makita ti langa ti tao nga agsagawisiw imbes a bulosanna iti uray la nga ti saem a kitkitumanna. Kayatmi a mangngeg ti katawana a gubbuayan dagiti babassit a balligina.
Nupay kasta, dimi kayat a sawen nga iwalinmi dagiti sarita a mangidupag iti kinaagum, kinadamsak, kinaawan rikna, kinaabuso dagiti adda iti nabileg a poder a kas iti naiparangarang iti "Ti Dung-aw ni Rizal," Eskandalo iti Katedral."
Ken uray pay ti agtultuloy a panagsagaba ken pannakigubat ti puli iti panangirurumen dagiti kolonialista ken dagiti agtawid kadakuada nga agpagpagunggan ken magmagna kadagiti kayumanggi a saka ("Anniniwan iti Rehas").
Dayta laeng ta seksekenda koma manen dagiti detalye a naagsawda iti kongkreto a lubong ket yabelda kadagiti bambanag iti imahinasion agingga a matakuanda ti rumbeng nga urnos, estraktura ( a mainaig iti kangrunaan nga agbibiag, ti parikutna, ania dagiti inaramidna, kdpy. tapno agballigi wenno maupay) ken tema dagiti bukodda nga obra maestra. Baliwanda dagiti punto de vista? Kas pagarigan, iti panirigan ti mangidadanes/mangirurumen?
Kayatmi a mabasa dagiti binnatog a mangipirip iti naun-uneg a kaipapanan, a mangted iti sirmata, a "kastoy koma ti biag" ket magnaka iti akikid a dalan a manmano a pagdalliasatan. Ket maipasngayka iti baro a pilosopia ti biag.
Naibagami aminen.
No comments:
Post a Comment