The Ilokano literary contest is being sponsored by Mr. Alex Yadao, formerly of Abulog, Cagayan, Philippines, who used to work with the Greek Mission at its headquarters in the United Nations in New York. Mr. Yadao, a US citizen, lives in New York and goes home to his country now and then.
A total of 18 ababa a sarita (short story) were submitted for the contest and 6 entries were selected to receive cash awards: P15,000, first prize; P10,000, 2nd prize; P8,000; and P2,000 each for the three consolation prizes. The winners were Johmar Rosario Alvarez of Cagayan, Roy Vadil Aragon, Nueva Vizcaya; Vilmer Viloria, Cagayan; Errol Liquicia Abrew, La Union; Fernando Sanchez, Pangasinan; and Benjamin Pacris, Ilocos Sur.
The board of judges was composed of Dr. Aurelio Solver Agcaoili of the University of Hawaii at Manoa, chair; Ms. Linda Lingbaoan-Bulong of the University of the Philippines in Diliman, Q.C; and Mr. Peter La. Julian, formerly of Laoag City in Ilocos Norte.
PROSESO TI PANAGPILI KADAGITI KANGRUNAAN A SARITA
Immuna a rinanggo dagiti kameng ti hurado, babaen iti panangtedda, iti puntos dagiti naisalip a sarita, manipud iti 1 (a mabalin a mangyalat iti umuna a premio) agingga iti 18. Dinagup ti Secretariat nga impanguluan ni Apo Dr. Freddie Padua Masuli dagiti puntos ti tunggal sarita ket napili dagiti Top 10 a gapuanan. Naaramid dagiti deliberasion a nakapilian kadagiti innem a kangrunaan a sarita nga umawat iti gunggona ken sertipiko.
DAGITI PAGRUKODAN ITI ABABA A SARITA
Adtoy dagiti pagrukodan nga imbinsabinsami idi iti panangamirismi kadagiti sarita:
1. Tema/topiko
Ania ti kangrunaan a suraten ni Apo Mannurat? Ania ti linabag nga ablenna?
Mainaig kadi iti panagkalkallautang ti puli iti mismo a pagilianna, iti deppaarna, iti ballasiw-taaw?
Mainaig kadi iti panagagawana, ti panagsagabana a nanggun-od kadagiti panggepna?
Mainaig kadi iti kinakurapayna iti laksid dagiti pimmalasio a balay dagiti negosiante ken dagiti agturay a politiko?
Ania ti akem dagiti epigrafo a naisurat iti Ilokano ken ganggannaet a lengguahe?
Ken dadduma pay.
2. Lengguahe
Ti pagsasao a nakaisuratan ti sarita. Kontrolado kadi ti mannurat? Ammona kadi ti urnos, pannakabukel dagiti balikas ken dadduma pay a budi ti Ilokano? Wenno ti "naituding" a gramatika ti Samtoy a kas us-usaren dagiti magasin ken pagiwarnak nga Ilokano?
Mairaman ditoy dagiti dadduma a lengguahe iti las-ud ti lengguahe/sarita. Kasano ti pannakisarita ti abogado iti padana nga abogado? Iti asawana? Iti anakna? Ania ti kredibilidad ti ubing a kas maysa a historiador?
Ania ti akem dagiti balikas wenno binnatog nga Ingles iti sarita a naisurat iti Ilokano? Ania ti ipakitana?
Ken dadduma pay
3. Estraktura
Kasano a naabel wenno naurnos ti ababa a sarita? Nabukel kadi ti sarita iti disenio daytoy a kita ti literatura? Kas iti balay a naipatakder iti disenio ti arkitekto, a narigat a dupraken ti bagyo ken ginggined? Umno ti nausar a punto de vista?
3a. Kasano a nayabel dagiti detalye ti kongkreto a lubong kadagiti detalye ti imahinasion tapno nakappapati ti sarita ket mabalin a mapasamak iti pudno a biag?
Ken dadduma pay.
KOMENTO KADAGITI NANGABAK KEN NAARUS A SARITA
A."Atap nga Orkidia"/Wild Orchid by Johmar Rosario Alvarez
1. Natalna ti pannakarienda ti sarita nga agturong iti konsepto ken ngudo a nakairantaanna. Kas iti karayan nga agayus latta uray no adda dagiti pakaisalatsalatanna, agpatingga iti sabangan ken baybay.
2. Nainsiriban dagiti retorika ti narrativo a nangiladawan iti nakalkaldaang a kasasaad dagiti menoria iti Amianan, dagiti pugot a "matagtagibassit" wenno nababa ti panagkita kadakuada dagiti Kristiano a taga-patad. Agallaallada, "umusok-usokda" kadagiti bantay ken kabakiran nga agbirok ti pagbiagda. Ket agtalinaedda a kasta no saanda a lumaksid iti nakayanakanda a wagas ken kannawidan.(Iti aktual a situasion, bumasbasssit ti pagwidawidanda idinto a madappatan dagiti nakaisigudanda a daga.)
3. Idupag ti sarita ti panangirupir iti kalintegan tapno saan a mataginayon ti pannakatagabu. Agtimek ti tao. Adda met dakes nga aramidem iti bagim no dika agsao, ta ti panagulimek isu ti kadaksan a krimen, kuna ni Carlos Fuentes, mannurat a Latino.
Krokis ti sarita/Summary of the story
Tartarigagayan ni Liwani ti mangituloy iti panagbasana. Nalpasnan ti elementaria ket aghaiskul koman ngem napan innala ni Ama Baniaga a tatangna iti balay ni Maestra Aurora a pagpapaayan idi ti balasang a katulongan bayat ti panagadalna. Iti dayta a bigat, kinasao ni Liwani ti dakkelna a lalaki maipapan iti panagsublina iti balay ti maestra. Ngem saan a pinatgan ti lakay ti dawat ti anakna. Awan serserbi ti "basabasa" ta nasnasken ti trabaho a pangalaan iti pagbiag, segun ken ni Ama Baniaga. Naglibas ni Liwani iti taengda iti nasulinek a lugar tapno ipatungpalna ti panggepna.
Napan ti lakay iti balay ni Maestra Aurora tapno yawidna ti anakna. Imbagana iti maestra nga isu laeng ti adda karbenganna ken ni Liwani. Nagpangta ti lakay. Iti umuna a gundaway, impeksa ni Liwani dagiti im-impenna iti kasasaad. Imbagana nga adda met karbenganna iti bagina, nga adda wayawayana nga agdesision iti pagturongan ti biagna. Simmarurong kenkuana ni Maestra Aurora ken ni Kagawad Sabas a nangkuyog ken ni Ama Baniaga. Awan tagtagari ti lakay a nagawid nga is-isuna.
"Timek ti Wayawaya, ti Panagulimek ken ti Panagabuso iti Bileg"
Iti patriarka a pagilian a kas iti Filipinas, dagiti lallaki ti agturay: isuda ti mangted kadagiti pagannurotan, isuda ti linteg, isuda ti pagrukodan uray kadagiti dakes nga aramid. Iti pakasaritaan, adda met dagiti babbai a nagpresidente iti pagilian, da Corazon Aquino ken Gloria Macapagal-Arroyo. Ngem dagiti lallaki ti nangrienda iti administrasionda. Malagipyo ni Mike Arroyo?
Daytoy a kita ti organisasion ti gimong ti nangipasngay iti tirania ti mayoria. Ti agtitipon a bilegda ti nangipatugaw kadagiti kuggangi nga agturay a kas ken ni Joseph Ejercito Estrada--nasentensiaan iti panangramesna iti ekonomia--nga uray ibambandona ti kaadu iti assawana, isu latta ti butosanda
.
(Wen, agtimektayo koma, nangruna dagiti mannurat, tapno saan a mataginayon wenno maatur dagiti aramid a saan nga umno. Apay nga agamaktayo nga agbirok iti kinapudno? Apay nga agulimektayo? No agulimektayo, kayariganna metten a kanunongantayo dagiti lumaksid iti diskurso no ania ti naimbag ken maikanatad. Iti kasta, kumappontayo kadakuada a mangab-abuso iti naikawes a pribilehio ken bileg.)
Awan duma ti nalawlawa ti sakupna a patriarka iti bassit a kaibatoganna iti ili, kas iti familia ni Ama Baniaga. Ti lalaki isu ti ama ti kamaan, isu ti Ari Kantipas a mangipaulog iti linteg, ti ukom a mangyetnag iti dusa kadagiti aglabsing a kameng. No kuna ti dakkel a lalaki a kas ken ni Ama Baniaga, "awan serserbi ti basabasa", maysa nga artikulo daytoy ti pammati a kasapulan a matungpal.
Kinettel ni Ama Baniaga dagiti arapaap dagiti miembro ti familiana a mangyaon kadakuada iti agdama a sasaadenda, ta ti timekna laeng ti mangngeg iti daytoy a modelo ti patriarka.
Ngem dinungpar ni Liwani ti napuskol a bakud a nangalikubkob kadakuada iti sipnget iti nasulinek a lugar dagiti maab-abbi a pugot. Napigsa ti timek ti wayawya nga imbulosna. Ket simmardeng ti amana a nangabuso iti bileg a naikawes kenkuana.
B. Ti Paulo ken dagiti Makaawis nga Introduksion ti Sinurat
Ti paulo ken dagiti umuna a binnatog ken paragrapo/istanza ti maysa a sinuratan ti mangtukay ti imatang ti maysa nga agbasbasa. Dagitoy nga elemento ti mangiparipirip no ania ti manamnama iti gapuanan--sarita, daniw, nobela wenno damag kadagiti pagiwarnak No saan a kastoy, ibaw-ing ti agbasbasa ti atensionna iti sabali a sinuratan.
Kastoy a wagas ti inusarmi iti tallo-nga-addang a proseso a nakapilian dagiti innem a kangrunaan a sarita.
A. Dagiti Suni"
Kas kadagiti dadduma a nangabak kadagiti premio, naurnos ken kontrolado ti lengguahe ti sarita.Naawis ti imatangmi kadagiti umuna a binnatog ken ti pannakausar ti nadumaduma a punto de vista.
Trataren ti mannurat ti risiris ti tradisional a panagagas, dagiti patneng nga agas, ti orasion ken ti moderno a panagagas, dagiti naproseso nga agas manipud kadagiti patneng a mula a manamnama a pagbaknangan dagiti ganggannaet a kompania ti negosio.
(Itandudo dagiti "suni" iti sarita ti kadaanan a panagagas, paimbagenda dagiti an-annong ken batibat a gubbuay dagiti marmarna kadagiti daan a kayo, ket saaanda a baliwan ti wagasda iti idadateng ti baro a teknolohia.Suni wenno kontrabidada met iti kabaruanan a wagas.)
Gapu iti kaadu dagiti detalye ken impormasion maipapan iti pakasaritaan dagiti Ilokano ken dadduma pay, nalabit a komplikado, nakunami idi damo, no idilig iti kinasimple ti nangyalat iti umuna a gunggona a bassit la (ti bilang) dagiti agbibiag.
Magustuan met dagiti kritiko dagiti intriga iti gapuanan--maysa a pakaammo daytoy ket di mainaig iti nasao a sarita. Kasano a takuaten ken risuten dagiti ay-ayam, no adda man, nga iparang dagiti mannurat?
Iti daytoy a punto, isitarmi ti maysa a modelo ti ababa a sarita, kas maagsaw iti maysa a paset ti "Eat Bulaga", nalatak a pabuya iti telebision. Daytoy ti panangrisut iti problema nga iturong da Jose, Paulo ken Waly. Adda situasion, problema (dagiti partisipante wenno ti tao a tumawag iti telepono ) ken solusion (pammagbaga) dagiti tallo a komediante.
Saan a kompleto dagiti detalye, ngem adda ditoy ti dadduma nga elemento ti sarita: ti agbibiag wenno kangrunaan a karakter ken ti agdama a sasaadenna. Kasano ti panagdalliasatna a kas protagonista? Surotenna kadi ti pammagbaga da Jose? Agballigi kadi a mangsolbar iti problemana? Kasano nga aggibus ti sarita?
Iti daytoy a modelo ti ababa a sarita, alisto ti panagtaray ti narrativo; nalaka a madlaw ti risiris ken irteng babaen kadagiti umuna a binnatog. Mabalin nga aggibus lattan a saan a masolbar ti parikut ti kangrunaan a karakter ngem adda dagiti paripirip a kabaelanna a sangduen ti bambanti ti biagna.
Naginad ti panagtaray ti sarita no adu unay ti mayabel a detalye, argumento ken sinnuppiat agraman ti bilang dagiti karakter a mangted iti ad-adu ngem awan serserbina a pakaammo ken ammuen.
Iti laksid dagiti napintas a ramen ti sarita, adda met dagiti awan duadua a mabaliwan tapno agminar a kas naidumduma a gapuanan. Kasapulan a mayalis ti dadduma a paset kas kadagiti binnatog a mangiruanganan iti sarita. Idi damo, imparagupmi idi a mabatbatibat ni Ama Tasan ngem problema gayam daytoy ti masakit nga agasanna. Mabalin a maikkat daytoy wenno maatur ket maikabil iti umno a lugarna.
"Ipakita, saan nga ibaga"
Iti dialogo a pagsisinnungbatan dagiti agbibiag, agpada ti "panagtaray" ti utek ti apong ken ti apokona. Agpada ti lengguaheda a pakaisupadian ti lengguahe ti kontrabida. Nalabit a kastoy gapu ta ti naud-udi ti mangsandinto ken ni apongna a kas mangngagas?
Eksperto ti kontrabida nga agibatad kadagiti bambanag maipapan iti teknolohia? Iti "Segragasion" a maysa kadagiti inranggomi iti Top Ten, nadlawmi nga awan gapgapuna ti ubing a nagbalin nga otorisado nga agsao maipapan kadagiti bambanag iti basura.
Iti sarita, ibinsabinsa ti mannurat dagiti mula iti muyong. Kayatko a makita ti maysa nga eksena ti muyong, dagiti mulmula ken dadduma nga adda sadiay.
Ken ania ti akem dagiti nagnagan dagiti prutas ken pagilian ken dadduma nga impormasion iti panagprogreso ti sarita? Kasano nga ikkan iti sirmata dagiti sarsaritaen ti kontrabida a mabalin met a mabasa kadagiti journal ken dadduma a magasin ti siensa?
B. "Earthbound"
Nawada ti widawid ti sarita iti panirigan ti espiritu ti konsensia (spirit-guide) nga agsarsarita maipapan kadagiti pasamak ti biag ti kangrunaan a karakter a pinatayda gapu iti panangibutaktakna iti anomalia ti maysa nga ahensia ti estado a pagserserbianna.
Mangrugi ti sarita iti pannakaimassayag ti bangkay iti balayna, dagiti dimmar-ay a kameng ti familia, kakabagian ken dagiti nangato a turayen ti administrasion.Sakbayna, naimassayag ti bangkay iti Malacanang. Naipumpon ti bangkay iti kabigatanna ket nagsao ti babai a Presidente kas pammadayawna iti opisial a kameng ti gabinetena. Iti nagbabaetan ti narrativo, naammuan dagiti pasamak ken palimed iti ipapatay ni Sec. Tom Valdez.
Naliday, no di man nakabutbuteng, daytoy a diskurso ti allilaw, panaginkukuna, damsak ken dawel dagiti adda iti kangatuan a tukad ti poder. Adtoy ti sistema a husto amin nga aramid dagiti nakawesan iti bileg ket agsagaba ti siasinoman a mangbangen ti dalanda.
Paliiw ken Singasing
--adda dagiti maulit-ulit a detalye
--adu dagiti atitiddog a binnatog a mabalin nga ikkaten wenno paababaen
--mangaskasaba ti sarita
-- malimitaran koma ti bilang dagiti karakter (mabalin a ti laeng spirit guide ken ti natay ti agpinnatang ket maibuksilan ti mensahe maipapan iti kaawan mamaay dagiti nadalus a panggep)
Makaray-aw ti agsarsarita nga espiritu a nangiladawan iti realidad ti kongkreto a lubong ken ti lubong dagiti saanen a matay nge espiritu dagiti pimmusay. Linitupan ti punto de vista dagiti nagkurangan ti sarita.
Ania ti Akem dagiti Ganggannaet a Balikas ken Binnatog?
No Ilokano equivalent of "Earthbound"? There may be justification, but not always, the juxtaposition of English and Tagalog phrases and sentences in a purely Ilokano writing. Unless the foreign renditions became part of the speech pattern of the native speakers.
No two languages coincide because of the cultural divide, but there is always a translation, albeit the closest natural equivalent, of words, phrases and sentences in the source language.
DAGITI SARITA A KAYATMI A MABASA
Napeggad latta ti akem a kas pannakangiwat ken konsensia ti komunidad, uray no agsao a kas ken ni Martin a tumatayab.
Ania ti pakaidumaan ti billit iti komentarista iti radio ken telebision?
Mabalin ti komentarista a ballikugen ti kinapudno para iti pagimbaganna. Nakaisigudan ti martires ti agsao kas mayannurot iti makitana, mariknana, kdpy nga awan surok ken kurangna. Daytoy ti pagpadaaan ti martires ken mannurat: panangibaga iti pudno.
Importante nga adda naiduma nga istratehia a mangiparang iti maysa nga aspeto ti biag. Kas iti pannakausar iti tumatayab a mangibutaktak (indirectly) iti palimed ti mararaem a tao iti komunidad.
Iti daytoy a punto, ibatadmi a, kas agbasbasa, kayatmi ti ad-adu pay a sarita a mangiladawan iti "umis-isem" nga aspeto ti biag iti deppaar iti laksid ti nairteng a pannakidangadang iti kinakuray. Kas ken ni Angkuan Naunawan nga uray no rigat latta ti adda iti nakaisadsadanna (apay ngamin a pimmanaw iti nakayanakanna a lugar?), adda met eellekanna. Nga uray no allilawen ti padana, kabaelanna a medmedan ti pungtotna.
Kayatmi a makita ti langa ti tao nga agsagawisiw imbes a bulosanna iti uray la nga ti saem a kitkitumanna. Kayatmi a mangngeg ti katawana a gubbuayan dagiti babassit a balligina.
Nupay kasta, dimi kayat a sawen nga iwalinmi dagiti sarita a mangidupag iti kinaagum, kinadamsak, kinaawan rikna, kinaabuso dagiti adda iti nabileg a poder a kas iti naiparangarang iti "Ti Dung-aw ni Rizal," Eskandalo iti Katedral."
Ken uray pay ti agtultuloy a panagsagaba ken pannakigubat ti puli iti panangirurumen dagiti kolonialista ken dagiti agtawid kadakuada nga agpagpagunggan ken magmagna kadagiti kayumanggi a saka ("Anniniwan iti Rehas").
Dayta laeng ta seksekenda koma manen dagiti detalye a naagsawda iti kongkreto a lubong ket yabelda kadagiti bambanag iti imahinasion agingga a matakuanda ti rumbeng nga urnos, estraktura ( a mainaig iti kangrunaan nga agbibiag, ti parikutna, ania dagiti inaramidna, kdpy. tapno agballigi wenno maupay) ken tema dagiti bukodda nga obra maestra. Baliwanda dagiti punto de vista? Kas pagarigan, iti panirigan ti mangidadanes/mangirurumen?
Kayatmi a mabasa dagiti binnatog a mangipirip iti naun-uneg a kaipapanan, a mangted iti sirmata, a "kastoy koma ti biag" ket magnaka iti akikid a dalan a manmano a pagdalliasatan. Ket maipasngayka iti baro a pilosopia ti biag.
Naibagami aminen.
Friday, May 29, 2015
Saturday, May 23, 2015
PRIZE-WINNING ILOKANO FICTION
ATAP NGA ORKIDIA/WILD ORCHID by Johmar Rosario Alvarez
The short fiction bagged the top pruze in the 4th Alex Yadao Ilokano Literary Contest. New York-based Mr. Yadao used to work with the Greek Mission at the United Nations. He was born in Abulog, Cagayan, Philippines.
The board of judges was composed of Dr. Aurelio Solver Agcaoili, tri-lingual writer and coordinator of the Ilokano program of the University of Hawaii at Manoa, chair; Ms. Linda Lingbaoan, premiado a mannurat, of the University of the Philippines in Diliman, Q.C.; and Mr. Peter La. Julian, mannurat ken periodista, formerly of Laoag City, Ilocos Norte
1. Natalna ken adda rienda ti panagtaray ti sarita, kas iti karayan nga agayus latta uray no adu ti pakaisalatsalatanna nga agturong iti pagpatinggaanna--iti baybay a mabalin a nalinak wenno nadawel.
2. Nainsiriban dagiti retorika ti narativo a nangiladawan ti nakalkaldaang a kasasaad dagiti menoria iti Amianan, dagiti pugot a "matagtagibassit" wenno nababa ti panagkita kadakuada dagiti Kristiano a taga-patad. Agallaallada, "umusok-usokda" kadagiti bantay ken kabakiran nga agbirok iti pagbiagda. Agtalinaedda a kasta no saanda a lumaksid iti nakayanakanda a wagas ken kannawidan.
3. Idupag ti sarita ti panangirupir iti kalintegan. Adda met dakes nga aramidem iti bagim no dika agsao, ta ti panagulimek isu ti kadaksan a krimen, kuna ni Carlos Fuentes, mannurat a Latino
GUPUGOP TI SARITA/ SUMMARY OF THE STORY
Tartarigagayan ni Liwani ti mangituloy iti panagbasana. Nalpasnan ti elementaria ket aghaiskul koman ngem napan innala ni Ama Baniaga iti balay ni Maestra Aurora a pagpapaayan idi ti balasang a katulongan bayat ti panagadalna. Iti dayta a bigat, kinasaona ti dakkelna a lalaki maipapan iti panagsublina iti balay ti maestra. Ngem saan a pinatgan ti lakay ti dawat ti anakna. Awan serserbi ti "basabasa" ta nasnasken ti trabaho a pangalaanda iti pagbiag, segun ken Ama Baniaga. Naglibas ni ni Liwani iti taengda iti nasulinek a lugar. Nagsubli iti balay ti maestra.
Gapu iti inaramid ni Liwani, sipupungtot ti lakay a napan iti balay ni Maestra Aurora tapno yawidna ti anakna. Imbagana nga isu laeng ti adda karbenganna ken ni Liwani. Nagpangta ti lakay. Iti umuna a gundaway, impeksa ni Liwani dagiti im-impenna iti kasasaadda a familia. Imbagana nga adda met karbenganna iti bagina, nga adda wayawayana nga agdesision iti pagturongan ti biagna. Sinarurungan daytoy ti maestra ken ni Kagawad Sabas a nangkuyog ken Ama Baniaga. Awan tagtagari ti lakay a nagawid nga is-isuna.
Timek ti Wayawaya, Ti Panagulimek ken ti Panagabuso iti Bileg
Iti patriarka a pagilian a kas iti Filipinas, dagiti lallaki ti agturay; isuda ti mangted kadagiti pagannurotan, isuda ti linteg, isuda ti matungpal. Isuda ti pagrukodan uray kadagiti dakes nga aramid, Iti pakasaritaan, adda met dagiti babbai a nagpresidente iti pagilian. Ngem dagiti lallaki ti nangrienda ti administrasionda.
Awan duma ti nalawa ti sakupna a patriarka iti bassit a kaibatoganna iti ili, kas iti familia ni Ama Baniaga. Ti lalaki isu ti ama ti kamaan, isu ti ari a mangipaulog iti linteg, ti ukom a mangted iti sentensia kadagiti aglabsing a kameng. No kuna ti dakkel a lalaki a kas ken ni Ama Baniaga, awan serserbi ti "basa-basa," maysa nga artikulo daytoy ti pammati a kasapulan a matungpal.
Iti kaso ni Ama Baniaga, kinettelna dagiti arapaap dagiti miembro ti familiana a mangyaon kadakuada iti agdama a sasaadenda,ta ti timekna isu laeng ti mangngeg iti daytoy bassit a modelo ti patriarka.
Ngem dinungpar ni Liwani ti bakud a nangalikubkob kadakuada iti sipnget iti nasulinek a lugarda. Napigpigsa ti timek ti wayawaya nga imbulosna ket simmardeng ti amana a nangipapilit iti kayatna, a nangabuso iti bileg a naikawes kenkuana.
The short fiction bagged the top pruze in the 4th Alex Yadao Ilokano Literary Contest. New York-based Mr. Yadao used to work with the Greek Mission at the United Nations. He was born in Abulog, Cagayan, Philippines.
The board of judges was composed of Dr. Aurelio Solver Agcaoili, tri-lingual writer and coordinator of the Ilokano program of the University of Hawaii at Manoa, chair; Ms. Linda Lingbaoan, premiado a mannurat, of the University of the Philippines in Diliman, Q.C.; and Mr. Peter La. Julian, mannurat ken periodista, formerly of Laoag City, Ilocos Norte
1. Natalna ken adda rienda ti panagtaray ti sarita, kas iti karayan nga agayus latta uray no adu ti pakaisalatsalatanna nga agturong iti pagpatinggaanna--iti baybay a mabalin a nalinak wenno nadawel.
2. Nainsiriban dagiti retorika ti narativo a nangiladawan ti nakalkaldaang a kasasaad dagiti menoria iti Amianan, dagiti pugot a "matagtagibassit" wenno nababa ti panagkita kadakuada dagiti Kristiano a taga-patad. Agallaallada, "umusok-usokda" kadagiti bantay ken kabakiran nga agbirok iti pagbiagda. Agtalinaedda a kasta no saanda a lumaksid iti nakayanakanda a wagas ken kannawidan.
3. Idupag ti sarita ti panangirupir iti kalintegan. Adda met dakes nga aramidem iti bagim no dika agsao, ta ti panagulimek isu ti kadaksan a krimen, kuna ni Carlos Fuentes, mannurat a Latino
GUPUGOP TI SARITA/ SUMMARY OF THE STORY
Tartarigagayan ni Liwani ti mangituloy iti panagbasana. Nalpasnan ti elementaria ket aghaiskul koman ngem napan innala ni Ama Baniaga iti balay ni Maestra Aurora a pagpapaayan idi ti balasang a katulongan bayat ti panagadalna. Iti dayta a bigat, kinasaona ti dakkelna a lalaki maipapan iti panagsublina iti balay ti maestra. Ngem saan a pinatgan ti lakay ti dawat ti anakna. Awan serserbi ti "basabasa" ta nasnasken ti trabaho a pangalaanda iti pagbiag, segun ken Ama Baniaga. Naglibas ni ni Liwani iti taengda iti nasulinek a lugar. Nagsubli iti balay ti maestra.
Gapu iti inaramid ni Liwani, sipupungtot ti lakay a napan iti balay ni Maestra Aurora tapno yawidna ti anakna. Imbagana nga isu laeng ti adda karbenganna ken ni Liwani. Nagpangta ti lakay. Iti umuna a gundaway, impeksa ni Liwani dagiti im-impenna iti kasasaadda a familia. Imbagana nga adda met karbenganna iti bagina, nga adda wayawayana nga agdesision iti pagturongan ti biagna. Sinarurungan daytoy ti maestra ken ni Kagawad Sabas a nangkuyog ken Ama Baniaga. Awan tagtagari ti lakay a nagawid nga is-isuna.
Timek ti Wayawaya, Ti Panagulimek ken ti Panagabuso iti Bileg
Iti patriarka a pagilian a kas iti Filipinas, dagiti lallaki ti agturay; isuda ti mangted kadagiti pagannurotan, isuda ti linteg, isuda ti matungpal. Isuda ti pagrukodan uray kadagiti dakes nga aramid, Iti pakasaritaan, adda met dagiti babbai a nagpresidente iti pagilian. Ngem dagiti lallaki ti nangrienda ti administrasionda.
Awan duma ti nalawa ti sakupna a patriarka iti bassit a kaibatoganna iti ili, kas iti familia ni Ama Baniaga. Ti lalaki isu ti ama ti kamaan, isu ti ari a mangipaulog iti linteg, ti ukom a mangted iti sentensia kadagiti aglabsing a kameng. No kuna ti dakkel a lalaki a kas ken ni Ama Baniaga, awan serserbi ti "basa-basa," maysa nga artikulo daytoy ti pammati a kasapulan a matungpal.
Iti kaso ni Ama Baniaga, kinettelna dagiti arapaap dagiti miembro ti familiana a mangyaon kadakuada iti agdama a sasaadenda,ta ti timekna isu laeng ti mangngeg iti daytoy bassit a modelo ti patriarka.
Ngem dinungpar ni Liwani ti bakud a nangalikubkob kadakuada iti sipnget iti nasulinek a lugarda. Napigpigsa ti timek ti wayawaya nga imbulosna ket simmardeng ti amana a nangipapilit iti kayatna, a nangabuso iti bileg a naikawes kenkuana.
Saturday, May 16, 2015
RABII IDIAY GAMU
Nairteng man ti lidem-bengbeng
Umang-anges daytoy nga ulimek
Ket ti adayo a pulikkaaw-riaw
Yegna dagiti aligagaw.
Adu, kunada, dagiti ubbog
Ti dara, dagiti karayan ti lua
A di ammo ti pagpatinggaanna:
Dagiti agbukbukkuar a pungtot
Adda latta pagnguduanda.
Sipsiputan dagiti anniniwan
Dagiti aggargaraw iti kasipngetan
Ket dagiti darikmat ti kamalala
Ti dawel dagiti agpagunggan.
Mamedmedan dagiti katkatawa
Umel-tuleng dagiti sarsarita
Uray ti angin a saan a makatalna
Agur-uray met ti agsapa.
Ti buteng linengngesna ida
Sinno ti agtured a mangsaranget
Iti bala ti kinadangkokda?
Sinno ti agtured a makikadua
Iti natugkelan iti padeppa?
(Kanayon nga agsawar ti patay
Uray iti aldaw, sumrek lattan
Iti ruangan, saan nga agdayaw.
Pumanaw nga awan aniamanna
Inton maibanagna ti panggepna.)
Ket napuskol daytoy a manto
A maakas laeng no agparintumengda
Inton ikkatenda ti sullat
Dagiti lapayagda, inton ray-abenda
Ti abbong dagiti matada
Inton lapgisenda
Ti punit dagiti ngiwatda
Ket usarenda ti naglati a timekda.*
TI PAKASARITAAN TI AMBATALI
Namin-adun a ginay-atko
Ti agsurat maipapan iti Ambatali
Iti rusodan ti dakkel a balay
Ti danum idiay Magat.
Ngamin no agsasarita dagiti lallaki
Sadiay, agalingasaw ti basi ti Piddig,
Maluktan burnay ti tagapulot ti Sarrat.
Adda dagiti nasipnget a rabii
Ta kas iti Laoag ken Vintar mairasion
Ti silaw ngem uray no naulimeken
Adda latta samiweng-Ilokano.
Tunggal ipasiarko ni Anib-Israel
Iti igid dagiti tambak ti Oscariz
Adda latta a maisallin iti isipko
Daydi sangadakulap a talon nga inlako
Daydi tatang iti ballasiw-karayan.
Uray no kasla tumaud ti init ti init iti laud
Ken lumnek iti daya,
Adda latta ti kararua dagiti ili
Ti patneng kadagiti sagibo
A kanayon nga agtunglab a kumita
Kadagiti daan a pasdek a ti Paoay ken Batac
Wenno dgiti rebba ti Dingras ken Davila;
Dagiti pagpallailangan ti Gabu, Calayab,
La Paz, Currimao, Pasuquin, Saud iti Pagudpud.
Ket sibibiag dagiti bantay ti Marcos ken Nueva Era
Ken ti nabaneg a rangtay ti Padsan!
Diak pinanawan dagiti pagaw ti Nalbo ken Darayday
Ken ti bang-i ti Santa Maria.
Dayta laeng ta adda panagalinggaget
No umadakka kadagiti naiputputong a turod:
Saan a kasla idiay Banna
A mabalinmo a di ilittad ti agdan.
Ditoy, uray no agapoka
Adda latta atap kadagiti mata,
Agallingagda sakbay a sumungbatda.*
*Nairaman iti antolohia dagiti dandaniw iti Ingles ken Ilokano, "Umayka Manen, Ganggannaet/Come Again, Stranger."
Umang-anges daytoy nga ulimek
Ket ti adayo a pulikkaaw-riaw
Yegna dagiti aligagaw.
Adu, kunada, dagiti ubbog
Ti dara, dagiti karayan ti lua
A di ammo ti pagpatinggaanna:
Dagiti agbukbukkuar a pungtot
Adda latta pagnguduanda.
Sipsiputan dagiti anniniwan
Dagiti aggargaraw iti kasipngetan
Ket dagiti darikmat ti kamalala
Ti dawel dagiti agpagunggan.
Mamedmedan dagiti katkatawa
Umel-tuleng dagiti sarsarita
Uray ti angin a saan a makatalna
Agur-uray met ti agsapa.
Ti buteng linengngesna ida
Sinno ti agtured a mangsaranget
Iti bala ti kinadangkokda?
Sinno ti agtured a makikadua
Iti natugkelan iti padeppa?
(Kanayon nga agsawar ti patay
Uray iti aldaw, sumrek lattan
Iti ruangan, saan nga agdayaw.
Pumanaw nga awan aniamanna
Inton maibanagna ti panggepna.)
Ket napuskol daytoy a manto
A maakas laeng no agparintumengda
Inton ikkatenda ti sullat
Dagiti lapayagda, inton ray-abenda
Ti abbong dagiti matada
Inton lapgisenda
Ti punit dagiti ngiwatda
Ket usarenda ti naglati a timekda.*
TI PAKASARITAAN TI AMBATALI
Namin-adun a ginay-atko
Ti agsurat maipapan iti Ambatali
Iti rusodan ti dakkel a balay
Ti danum idiay Magat.
Ngamin no agsasarita dagiti lallaki
Sadiay, agalingasaw ti basi ti Piddig,
Maluktan burnay ti tagapulot ti Sarrat.
Adda dagiti nasipnget a rabii
Ta kas iti Laoag ken Vintar mairasion
Ti silaw ngem uray no naulimeken
Adda latta samiweng-Ilokano.
Tunggal ipasiarko ni Anib-Israel
Iti igid dagiti tambak ti Oscariz
Adda latta a maisallin iti isipko
Daydi sangadakulap a talon nga inlako
Daydi tatang iti ballasiw-karayan.
Uray no kasla tumaud ti init ti init iti laud
Ken lumnek iti daya,
Adda latta ti kararua dagiti ili
Ti patneng kadagiti sagibo
A kanayon nga agtunglab a kumita
Kadagiti daan a pasdek a ti Paoay ken Batac
Wenno dgiti rebba ti Dingras ken Davila;
Dagiti pagpallailangan ti Gabu, Calayab,
La Paz, Currimao, Pasuquin, Saud iti Pagudpud.
Ket sibibiag dagiti bantay ti Marcos ken Nueva Era
Ken ti nabaneg a rangtay ti Padsan!
Diak pinanawan dagiti pagaw ti Nalbo ken Darayday
Ken ti bang-i ti Santa Maria.
Dayta laeng ta adda panagalinggaget
No umadakka kadagiti naiputputong a turod:
Saan a kasla idiay Banna
A mabalinmo a di ilittad ti agdan.
Ditoy, uray no agapoka
Adda latta atap kadagiti mata,
Agallingagda sakbay a sumungbatda.*
*Nairaman iti antolohia dagiti dandaniw iti Ingles ken Ilokano, "Umayka Manen, Ganggannaet/Come Again, Stranger."
Saturday, May 9, 2015
SAPSAPULENKA
Poem included in the anthology of Ilokano and English poems, "Come Again, Stranger/Umayka Manen, Ganggannaet" with critical introduction by Dr. Aurelio Solver Agcaoili of the University of Hawaii at Manoa. An allegory.
1.
Rinibun dagiti immay a sumipnget
Iti daytoy nailet a lubong ti sennaay.
Dimmagan bulbulong iti salogan
A nakaibatian sanaang kari a natallikudan.
Lipatem, lipatem, inyik-ikkis ti panawen.
Apay a pabaludka't saem ti nanglipaten?
Ngem bugbugtong ti saning-i 'toy barukong:
Ay-ayatenka, ay-ayatenka.
Bay-an a ti rikna ti mangituray iti pannusa.
Sapsapulenka iti ginget dagiti rupsa ni ayat.
Sarsarakenka iti anasaas dagiti baresbes,
Kadagiti atap a sabsabong iti turod ni lagip.
Kumarkaranyo pay laeng ti timekmo, ay,
Ti naumbi a timekmo kadagiti ubbing a rabii.
Ap-appopuek ti nabalitokan a nginabras
Ti talukatik ti kanta a saanto nga agkupas.
Naikeddengen: sika ti kalbaryok.
Sika ti luak.
Sika ti saibbekko.
Naikeddeng metten: sika ti aminko.
O sika ti isemko.
O sika ti initko.
Ket no mangngegmonto ti aweng ti kutibeng
Iti labes ti panawen, siakto pay laeng daydiay,
Agun-unnoy, agpakpakaasi, siakto pay laeng
A mangisarsarang kenka iti nalabaga a rosa,
Ti pusok a nadigos iti dara.
2.
Saanmo koma a liplipatan nga immayka,
Ditoy lubongko nagpaingka, maysa a daniw
Iti saan nga agpatingga nga iliw.
Kankanayon idi nga adda awanan dara
A panagpitik ti puso nga agpuspussuak
Iti rugso nga agpaay laeng kenka.
Kankanayonak idi iti kasipngetan
Saan a gapu ta kaamakko ti raniag
Dagiti agsalsaludsod a matam. Kinabutengko
Ti ladawan ti dayyeng, ti rikna a di agparbeng.
Malaglagipko dagiti simmangbay a kali
Iti baybay ti Jale, dagiti agpaigid a dalluyon.
Malaglagpko daydi nalipatam a kuentasmo
Iti naipusing a rabii.
Iti asul a langit agtayabto
latta ti pagaw ti nasudi nga ayat.
Immaymo inasak dagiti sabong ken kanta
Iti minuyongan ti rosal a panawen
Ti tartaraudi ti Hunyo.
Dios-ti-kumuyog.
3.
Russuodekto ti napuskol a kabiti
A namagsina iti law-ang ken taaw
A nagbaetanta ket maakasto ti langeb
Ti liday ken sangaribu-ket-maysa a segga.
Agbiagkanto iti wirawir ti angin
Iti naliday a rimmuong dagiti rosal
Kadagiti umarudok a sumipnget
Iti naulep a langit, iti berde a tanap.
Kasano't mangiwagsak iti lidem?
Kasano't mangsarait iti sugat?
Mangpunas iti sakit ti nakem?
Sadin' ti yan ti bileg, sadin' ti yan
Ti kinadatdatlag ti panawen a mangisubli
Rayray ti lubong.
Irag-o ti rikna a dimmapon dagiti rosas
A napuoran; ngem , o, sadin' ti paggapuan
Tartaraudi nga anglem daydi kanta ti kalman?
4.
Addanto panawen ti puor-bakir
A mangbugaw kadagiti pagaw.
Addanto panawen ti sabali a kalgaw
A mangriing kadagiti nagtawataw a tawen.
Addanto panawen ti panagsaludsod
Iti panaginkukuna a kinapudno ken kinaemma.
Addanto panawen ti yaasideg iti altar-simbaan:
Ket iti naliday a pagkararagan
Maysanto a kanta ti mangpirpirsay
Ramay dagiti naunget a darikmat.
Addanto panawen dagiti natinnag a didiosen
Ken natatangsit a managbasol.
Addanto panawen, wen, addanto panawen
Ti tudo, ti gurruod, ti lua, ti katawa.
Ilokano furniture at the Museum of Traditional Arts in Laoag City
1.
Rinibun dagiti immay a sumipnget
Iti daytoy nailet a lubong ti sennaay.
Dimmagan bulbulong iti salogan
A nakaibatian sanaang kari a natallikudan.
Lipatem, lipatem, inyik-ikkis ti panawen.
Apay a pabaludka't saem ti nanglipaten?
Ngem bugbugtong ti saning-i 'toy barukong:
Ay-ayatenka, ay-ayatenka.
Bay-an a ti rikna ti mangituray iti pannusa.
Sapsapulenka iti ginget dagiti rupsa ni ayat.
Sarsarakenka iti anasaas dagiti baresbes,
Kumarkaranyo pay laeng ti timekmo, ay,
Ti naumbi a timekmo kadagiti ubbing a rabii.
Ap-appopuek ti nabalitokan a nginabras
Ti talukatik ti kanta a saanto nga agkupas.
Naikeddengen: sika ti kalbaryok.
Sika ti luak.
Sika ti saibbekko.
Naikeddeng metten: sika ti aminko.
O sika ti isemko.
O sika ti initko.
Ket no mangngegmonto ti aweng ti kutibeng
Iti labes ti panawen, siakto pay laeng daydiay,
Agun-unnoy, agpakpakaasi, siakto pay laeng
A mangisarsarang kenka iti nalabaga a rosa,
Ti pusok a nadigos iti dara.
2.
Saanmo koma a liplipatan nga immayka,
Ditoy lubongko nagpaingka, maysa a daniw
Iti saan nga agpatingga nga iliw.
Kankanayon idi nga adda awanan dara
A panagpitik ti puso nga agpuspussuak
Iti rugso nga agpaay laeng kenka.
Kankanayonak idi iti kasipngetan
Saan a gapu ta kaamakko ti raniag
Dagiti agsalsaludsod a matam. Kinabutengko
Ti ladawan ti dayyeng, ti rikna a di agparbeng.
Malaglagipko dagiti simmangbay a kali
Iti baybay ti Jale, dagiti agpaigid a dalluyon.
Malaglagpko daydi nalipatam a kuentasmo
Iti naipusing a rabii.
Iti asul a langit agtayabto
latta ti pagaw ti nasudi nga ayat.
Immaymo inasak dagiti sabong ken kanta
Iti minuyongan ti rosal a panawen
Ti tartaraudi ti Hunyo.
Dios-ti-kumuyog.
3.
Russuodekto ti napuskol a kabiti
A namagsina iti law-ang ken taaw
A nagbaetanta ket maakasto ti langeb
Ti liday ken sangaribu-ket-maysa a segga.
Agbiagkanto iti wirawir ti angin
Iti naliday a rimmuong dagiti rosal
Kadagiti umarudok a sumipnget
Iti naulep a langit, iti berde a tanap.
Kasano't mangiwagsak iti lidem?
Kasano't mangsarait iti sugat?
Mangpunas iti sakit ti nakem?
Sadin' ti yan ti bileg, sadin' ti yan
Ti kinadatdatlag ti panawen a mangisubli
Rayray ti lubong.
Irag-o ti rikna a dimmapon dagiti rosas
A napuoran; ngem , o, sadin' ti paggapuan
Tartaraudi nga anglem daydi kanta ti kalman?
4.
Addanto panawen ti puor-bakir
A mangbugaw kadagiti pagaw.
Addanto panawen ti sabali a kalgaw
A mangriing kadagiti nagtawataw a tawen.
Addanto panawen ti panagsaludsod
Iti panaginkukuna a kinapudno ken kinaemma.
Addanto panawen ti yaasideg iti altar-simbaan:
Ket iti naliday a pagkararagan
Maysanto a kanta ti mangpirpirsay
Ramay dagiti naunget a darikmat.
Addanto panawen dagiti natinnag a didiosen
Ken natatangsit a managbasol.
Addanto panawen, wen, addanto panawen
Ti tudo, ti gurruod, ti lua, ti katawa.
 |
| Padsan River and Gilbert Bride in Laoag City |
 |
| The Provincial Capitol of Ilocos Norte in Laoag City |
Friday, May 1, 2015
ECLESIASTES 3:1 AND HUMAN CONCEIT
"There is a time for everything, and a season for activity under heaven."--Eclesiastes 3:1
"Conceit spoils the finest genius. There is not much danger that real talent or goodness will be overlooked long; even if it is, the consciousness of possessing and using it well should satisfy one, and the great charm of all power is modesty."--Louisa May Alcott
Note on FB encounter:
Ilokano literary ayatollahs?
That moment came, that time presented itself, that rare opportunity for conversation on the sad narrative of the unfinished house by the sea. But that moment vanished like a bird that flew away, flew away, carrying the nuggets of enlightenment and redemption.
If only they were not mocking, if only they were not ridiculing, if only they were not spoiling for a fight.
If only they were more civil, if only they were more respectful.
"Conceit spoils the finest genius. There is not much danger that real talent or goodness will be overlooked long; even if it is, the consciousness of possessing and using it well should satisfy one, and the great charm of all power is modesty."--Louisa May Alcott
Note on FB encounter:
Ilokano literary ayatollahs?
That moment came, that time presented itself, that rare opportunity for conversation on the sad narrative of the unfinished house by the sea. But that moment vanished like a bird that flew away, flew away, carrying the nuggets of enlightenment and redemption.
If only they were not mocking, if only they were not ridiculing, if only they were not spoiling for a fight.
If only they were more civil, if only they were more respectful.
Banner Sign Near Laoag City Roman Catholic Church
Quote of the day:
"Look at a stone- cutter hammering away at his rock, perhaps a hundred times without as much as a crack showing in it. Yet at the hundredth-and-first blow it will split in two, and I know it was not the last blow that did it, but all that had gone before." --Jacob A. Riis
"Novelty is better than repetition."- T. S. Elliot
"Look at a stone- cutter hammering away at his rock, perhaps a hundred times without as much as a crack showing in it. Yet at the hundredth-and-first blow it will split in two, and I know it was not the last blow that did it, but all that had gone before." --Jacob A. Riis
"Novelty is better than repetition."- T. S. Elliot
|
| The Ilocos Norte Provincial Capitol in Laoag City, Philippines |
Subscribe to:
Posts (Atom)