DAGITI KAKADUA ITI RUAR

ANDREW C. LABAYOG


INTERVIEW KEN ni Isabel Sison Sandi, tubo ti Cabugao, Ilocos Sur, a kaanakan ti exilo a sigud a caudillo ti Communist Party of the Philippines ken ti armado a takiagna, ti New People's Army. Nagpaay ni Maestra Isabel a kas principala ti Burgos National High School ken ti Bacarra Comprehensive National High School in Ilocos Norte.

Naisar-ong ti nagsurat iti BCNH idi naglektiur iti journalism bayat ti Ilocos regional student press conference a naaramid iti pagadalan.

From a tape recorder. Unedited

Adda ti Tanap iti kabambantayan ti akindaya a Burgos a nagrairaan idi dagiti kadre ti NPA.

Sakbay a marugian ti interbieu, nadakamat ni Maestra Isabel ti pannakatarimaan ti eskuelada (BNHS). Ngem hot lumber kano ti nagatang ti pagadalan babaen ti panangibabaaet ti pangulo ti Parents-Teachers Association.


NO APAY A NAGPATULONG KADAGITI TAGA-RUAR

I was threatened with an armalite gapu ta diak kayat ti insuplayda a hot lumber, kinunana. Addakami iti uneg ti oficinana iti BCNHS.

The large woman with big earrings and ready smile continued, So I invited him for the second time tapno agsaritakami maipanggep iti panangbutbutengna kaniak iti armalait.

Naammuak nga isu ti presidente ti Parent-Teachers Community Association iti eskuelaanmi. So I invited him for a dialogue. He never came. Ket gapu ta ipapilit ni Apo Bise-Mayor a questionable dagiti kayo a pangpatarimaan iti eskuela, imbagak iti utility worker in our school to bring out from the school campus dagidi a hot lumber. Kasta unay unget daytoy a tao. Binutbutengnak ket impangtana nga anytime I would disappear.

Siamkami iti familiami--ni nanangko ken dagiti kakabsatko a lallaki ken babbai, natayen daydi amami. I made letters for all of them, informing them that whatever happens to me the person whom you will file charges is this person. Baka mapukawak in a day or two--daytoy a tao ti mapabasol.

I was helpless and referred the matter to higher authorities, my bosses in the province. Imbes a tulongandak, ibagada no ania ti aramidek, kasla pay kunada ketdin, ket dimo met ammo ti makisala iti tokar. I was alone. I had to do something. Ammom ti napanunotko nga aramiden, sir? And I knew it was very wrong for me to have done it.

DAGITI AMAZONA

Kapigsa idi ti NPA (New People's Army) ditoy provincia. Wen, kapigsa idi ti NPA. Aduda. Isuda pay ti ag-checkpoint, even in broad daylight. Yantangay ta awan metten ti namnama--I have no other recourse, pudno a helplessak, ti met napan iti panunotko ti sinurotko. Balasangak pay met laeng, awan dagitay mapanawak. I have to refer the matter to these people, no ania met ti maibagada kaniak, kunak metten, a. Talaga nga I did it.

So at 12:20 noon I went to Tanap, Burgos, Ilocos Norte, in the guise a mapanak gumatang iti bawang. (One time a nagpasig kaniak ni Bettina, our finance officer at the regional office ti Department of Education, Culture and Sports idiay San Fernando City.) So I went there a kasla gumatangak iti bawang.

Awan ti ammok maipapan iti komunismo. They tried to feed something in my mind.

Kunada, "Haankami a basta agpapatay iti tao. There is still a social investigation. Agimbestigarkami no ania ti klase ti maysa a tao. No recidivist ti tao, ket agar-aramiden iti dakes, talaga a kednganmin. Tumultulongkamin iti gobierno a mangdalus iti sociedad.

Well, I think I am not in a position to discuss with you about these things. No ania ti nabukelyon a prinsipio, dayta ti surotenyon. No ania met ti naimula iti panunotko, isu met ti surotek.

Kuna ni Kumander Bakung, "Apay, ma'am, haanka nga immala iti ulitegmo?"
Imagine nga ammoda pay nga ulitegko ni Jose Maria Sison! Inamadko, "Kasano nga ammoyo nga ulitegko ni Joma?"

"Mamatikayo man wenno saan, makitami pay no kua nga agtravtravelka on your way home very late in the evening. No makitkitadaka, pagsasaritaandaka. Apay a nagtureden daytoy a bimmabaian a principal nga agbibiahe iti naladaw a malem ken naladaw a rabii? Naminsan, nakitadaka pay a naglugan iti dump truck."

Pudno met ta no maminsan awanen ti lugan (passenger jeep wenno minibus) nga agawid idiay Laoag a pagkaseraanmi.

Diak mailibak nga ulitegko ni Joma gapu ta agkasinsin da Joma ken daydi amak. Ngem ni ulitegko ken siak, kas kadagiti kakabsatna, agsasabali iti prinsipio. Saankami nga agpaparis.

Kinunada, "It's as good as saying nga haanka nga umanamong iti daytoy nga ipagpagnami."

"Talaga a saan, ta maysaak nga educator," kinunak.

"Ala, saandaka a mapilit. Ti la ngarud maibagami: Inton maminsan, haanka a basta umay ditoy, nga adda makakitkita kenka. Ta no adda makakita kenka, ket addakam met ditoy, no adda enkuentro, amangan no maalaka iti crossfire. Kaasi pay ti familiam no kua."

Diak met ammo nga addakay ditoy (itay immayak), kunak lattaan, a, ta no ibagak ti panggepko, saan a nasayaat.

Ala, ammokton no maminsn. Ngem ti innak man kalikaguman bassit ket kasaritak man dagiti ubbing a simmurot kadakayo.

"Wen, a, "kinunada.

Isu a pinaruarda ida iti kuarto. Ket nakitak daydi maysa nga ubing a nakakutkuttong. Ay, nakakutkuttong ket naasianak unay kenkuana. Inarakupnak.

"Apay, anakko?"

Daydiay laeng ti insaok, imbes koma a kinunak, "Apay, anakko, apay a simmurotka kadakuada?"

Ammom ti insungbatna?

"Ma'am, naragsakak. I feel contentment in joining this organization."

Agasem, awan pay maysa a lawas a naalda ida ket nabrainwashedda ti isip ken panunotda.

Dua a babbai--da Margie ken Heidi, a second wenno thirdyearda ngata iti eskuelaanmi.

Are they still living. Addada pay la ngata?

Addada pay, sir.

Kinuna kaniak ni Margie, "We feel happy iti kaaddami ditoy."

Inyarasaasko, "No naragsakkayo, apay ngarud a nakuttongkayo?"

"Apo, Ma'am, ti aldaw isu ti pannakarabiimi. Ket no adda man masarakanmi a kanen, isu ti kanenmi. Ket uray no kasdiay ti panagbiagmi, we find enjoyment and satisfaction iti kaaddami iti daytoy a bunggoy. Mayat, Ma'am."

Natakuatak kalpasan iti sumagmamano nga aldaw nga iti dayta a bunggoy, adda met dagiti pro-military, anti-military. Ta kasano koma a nakadanon iti military a nangtedak iti 200 a pisos iti daydiay nga ubing?

Idi kuan, kunada, "Ma'am, dika pay la agaw-awid ta aggigiddantayo a pumanaw ditoy."

Kinitak ti oras iti relok--12:20 pm nga napanak iti dayta lugar -- alas dos pay laeng iti malem.
Anianto kad nga oras nga pumanawtayo?

Alas sais, kunada.

Alla, apo. Ket kasanoak kad ngaruden ditoy? Dinto pay rabiin nga agawidak?

Ket nasanayka met nga agawid iti rabrabii, kunada.

Didak pay ketdin sapulen idiay eskuela? Napananna ngata? Siempre, paipoliceblotterdak a magpukawak, a nagpukawkami ken ni Lisa. Palubosandakami koma. No didakami palubosan, ad-adda a sapulendakami. Ad-adda ngad nga umay dagiti military nga isu ti kunayo a kalabanyo.

Saan a mabalin ta dayta a talaga ti pagannurotanmi.

Ala, awan ti mabalinko. Ngem no koma no mabalin, ala singko a pumanawkami.

Kasla nakonsensia ti kumander, ket kinunana," Kastoy ngarud, Ma'am, palubosandakan on condition a kandaduam ta ngiwatmo. Ta no dimo kandaduan, ket no apagpanawmo ket immay ti military, awan sabali a tuduenmi a napan nagipulong no di sika."

Alas tres idin iti malem.

POSTSCRIPT:

Saan a narisut ti riri da Maestra Isabel ken ti presidente ti PTCA agingga a nayalis ti immuna a kas principal ti BNCHS. Babaen iti tulong ni Maestra Isabel, simmuko da Heidi ken Margie iti gobierno ti probinsia nga idauluan idi ni Diputado Rodolfo Farinas iti umuna a distrito ti Ilocos Norte.

ACL: Parbo a nagan ni PLJ